Proverbs 1-7
Maori Bible
1 Ko nga whakatauki a Horomona tama a Rawiri, kingi o Iharaira;
2 E mohiotia ai te whakaaro nui, te ako; e kitea ai nga kupu o te matauranga;
3 E riro mai ai te ako a te ngakau mahara, te tika, te whakawa, te mea ano e rite ana;
4 Hei hoatu i te ngakau tupato ki nga kuware, i te matauranga, i te ngarahu pai ki te taitamariki;
5 Kia whakarongo ai te tangata whakaaro nui, kia nui ake ai tona mohio; kia whiwhi ai te tangata tupato ki nga whakaaro mohio:
6 E mohio ai ia ki te whakatauki, ki te kupu whakarite, ki nga kupu a nga whakaaro nui, ki a ratou korero whakapeka.
7 Ko te wehi ki a Ihowa te timatanga o te matauranga; e whakahawea ana te whakaarokore ki te whakaaro nui, ki te ako.
8 Whakarongo, e taku tama, ki te ako a tou papa, kaua hoki e whakarerea te ture a tou whaea;
9 Ka waiho hoki ena hei pare ataahua mo tou matenga, hei mekameka whakapaipai mo tou kaki.
10 E taku tama, ki te whakawaia koe e te hunga hara, kaua e whakaae.
11 Ki te mea ratou, Tatou ka haere, ka whakapapa atu, ka whakaheke toto; kia whanga puku tatou, he mea takekore, mo te tangata harakore:
12 Horomia oratia ratou e tatou, peratia me ta te rua tupapaku; ka riro tinana ratou, ka pera me te hunga e heke atu ana ki te poka:
13 Ka kitea e tatou nga taonga utu nui katoa, ka whakakiia o tatou whare ki ta tatou e pahua ai:
14 Maka mai tou wahi ki roto ki to matou; kia kotahi te putea ma tatou katoa.
15 E taku tama, kaua e haere tahi i te ara me ratou; kaiponuhia tou waewae i to ratou huarahi;
16 E rere ana hoki o ratou waewae ki te kino, e hohoro ana ratou ki te whakaheke toto.
17 He maumau hoki te hora o te kupenga ki te tirohanga a tetahi manu.
18 Ko ratou, he whakaheke i o ratou toto ano i whakapapa ai ratou; he whakamate i a ratou ano i piri ai ratou.
19 Ka pena nga huarahi o te hunga apo taonga; ko te ora ano o ona rangatira e tangohia.
20 E hamama ana te whakaaro nui i te huarahi; e puaki ana tona reo i nga waharoa;
21 E karanga ana ia i te tino wahi whakaminenga; i te wahi tuwhera o nga kuwaha, i roto i te pa, e puaki ana ana kupu;
22 E te hunga kuware, kia pehea ake te roa o to koutou aroha ki te kuwaretanga? O te hiahia ranei o te hunga whakahi ki to ratou whakahi? O te whakakino ranei a te hunga wairangi ki te matauranga?
23 Tahuri mai ki taku ako: na ka ringihia e ahau toku wairua ki a koutou, ka whakaaturia aku kupu ki a koutou.
24 I karanga atu hoki ahau, heoi kihai koutou i pai mai; i totoro atu toku ringa, a kihai tetahi i whai whakaaro mai;
25 Heoi whakakahoretia iho e koutou toku whakaaro katoa, kihai hoki i aro ki taku ako:
26 Mo reira ka kata ahau i te ra o to koutou aitua; ka tawai ina pa te pawera ki a koutou.
27 Ina tae mai to koutou pawera ano he tupuhi, a ka pa mai to koutou aitua ano he paroro; ina tae mai te pouri me te ngakau mamae ki a koutou.
28 Ko reira ratou karanga ai ki ahau, a e kore ahau e whakahoki kupu atu; ka rapu nui ratou i ahau, otiia e kore ahau e kitea e ratou:
29 Mo ratou i kino ki te matauranga; kihai hoki i whiriwhiria e ratou te wehi ki a Ihowa;
30 Kihai i aro mai ki oku whakaaro; whakahawea ana ratou ki taku kupu riri katoa.
31 Na reira ka kai ratou i nga hua o to ratou nei ara, ka whakakiia ano hoki ki nga mea i titoa e ratou.
32 Ko te tahuritanga atu hoki o nga kuware hei patu i a ratou; ko te ngakau warea ano hoki o nga wairangi hei huna i a ratou.
33 Ko te tangata ia e rongo ana ki ahau, ka au tona noho, ka tea hoki i te wehi ki te kino.
2 E taku tama, ki te tango koe i aku kupu, ki te huna i aku whakahau ki roto ki a koe;
2 A ka tahuri tou taringa ki te whakaaro nui, ka anga ano tou ngakau ki te matauranga;
3 Ae ra, ki te mea ka karangarangatia e koe te matauranga, a ka puaki tou reo ki te ngakau mohio;
4 Ki te rapua hoki ia e koe ano he hiriwa, ki te kimihia ano he taonga huna;
5 Ko reira koe matau ai ki te wehi o Ihowa, kite ai i te mohio ki te Atua.
6 Ma Ihowa hoki e homai te whakaaro nui; no tona mangai te matauranga me te ngakau mohio.
7 E rongoatia ana e ia te whakaaro nui ma te hunga tika; he whakangungu rakau ia mo te hunga he tapatahi nei te haere;
8 Kia tiakina ai e ia nga ara o te whakawa, kia tohungia ai te ara o tana hunga tapu.
9 Ko reira koe mohio ai ki te tika, ki te whakawa, ki te mea ano e rite ana, ae ra, ki nga ara pai katoa.
10 Ka uru hoki te whakaaro nui ki roto ki tou ngakau, a ka reka te matauranga ki tou wairua;
11 Ka ai te ngarahu pai hei tiaki i a koe, te ngakau mohio hei pupuri i a koe;
12 Hei kukume mai i a koe i te ara o te kino, i te tangata e puta ke ana ana korero;
13 I te hunga e whakarere nei i nga ara o te tika, e haere ana i nga ara o te pouri;
14 E koa ana, i a ratou e mahi ana i te kino, e hari ana ki nga tikanga parori ke o te kino;
15 He ara kopikopiko o ratou, he whanoke ratou i o ratou huarahi:
16 Hei whakaora i a koe i te wahine tauhou, i te wahine tauhou e whakapati nei ki ana kupu;
17 Kua whakarerea nei e ia te hoa o tona tamahinetanga, kua wareware ki te kawenata o tona Atua.
18 E heke atu ana hoki tona whare ki te mate, ona ara ki nga tupapaku.
19 Ko te hunga katoa e haere atu ana ki a ia e kore e hoki mai; e kore ano e mau i a ratou nga ara o te ora.
20 A ka haere koe i nga ara o nga tangata pai, ka mau ano ki nga ara o te hunga tika.
21 Ka noho hoki te hunga tika ki te whenua; ka mau te hunga ngakau tapatahi ki reira.
22 Ka hatepea atu ia te hunga kino i runga i te whenua; ka hutia atu i reira te hunga he kopeka ta ratou mahi.
3 E taku tama, kei wareware ki taku ture; kia puritia hoki aku whakahau e tou ngakau:
2 Katahi ka nui ake nga ra roa mou, nga tau e ora ai, me te ata noho.
3 Kei whakarerea koe e te atawhai, e te pono; heia ki tou kaki; tuhituhia iho, ko tou ngakau ano hei papa.
4 Penei ka whiwhi koe ki te atawhai, ki te matauranga pai i te aroaro o te Atua, o te tangata.
5 Whakapaua tou ngakau ki te whakawhirinaki ki a Ihowa, kaua hoki e okioki ki tou matauranga ake.
6 I ou ara katoa whakaaro ki a ia, a mana e whakatika ou huarahi.
7 Kei whakaaro ki a koe he mohio koe; e wehi ki a Ihowa, kia mawehe i te kino.
8 Hei ora tena ki tou pito, hei makuku ki ou wheua.
9 Kia whai kororia a Ihowa i ou rawa, i nga matamua ano hoki o au hua katoa.
10 A ka ki au toa i nga mea maha, ka pakaru ano hoki au rua waina i te waina.
11 E taku tama, kaua e whakahawea ki ta Ihowa papaki; kei ngakaukore ano koe ina akona e ia:
12 Ka akona hoki e Ihowa tana e aroha ai, ka pera tana me ta te matua ki te tamaiti e matenuitia ana e ia.
13 Ka hari te tangata kua kitea nei e ia te whakaaro nui, me te tangata ano kua whiwhi ki te matauranga.
14 Pai atu hoki te hokohoko o tera i to te hiriwa e hokohokona nei, ona hua i te koura parakore.
15 Nui atu ona utu i o nga rupi; e kore ano hoki nga mea katoa e minaminatia e koe e rite ki a ia.
16 Kei tona ringa matau nga ra roa; kei tona maui nga taonga me te kororia.
17 Ko ona ara he ara ahuareka, ko ona ara katoa he rangimarie.
18 He rakau ia no te ora ki te hunga e u ana ki a ia; ka hari te tangata e pupuri ana i a ia.
19 Na te whakaaro nui o Ihowa i whakaturia ai e ia te whenua; na tona mohio tana whakapumautanga i nga rangi.
20 He mohio nona i pakaru ai nga rire, i maturuturu ai te tomairangi o nga kapua.
21 E taku tama, kei kotiti ke ena i ou kanohi: puritia te whakaaro nui me te ngarahu pai.
22 Kei ena he oranga mo tou wairua, he whakapaipai mo tou kaki.
23 Penei ka haere koe i tou ara, te ai he wehi, e kore ano tou waewae e tutuki.
24 Ka takoto koe, e kore e wehi, ina, ka takoto koe, ka reka ano tau moe.
25 Kaua e wehi i te mataku huaki tata, i te whakangaromanga ranei o te hunga kino ina pa mai.
26 Ko Ihowa hoki hei okiokinga mou, a mana e tiaki tou waewae kei mau.
27 Kaua e kaiponuhia te pai ki te hunga i tika nei ma ratou, i nga wa e taea ai e tou ringa.
28 Kaua e mea ki tou hoa, Haere, ka hoki mai ai, a apopo ka hoatu e ahau; i te mea kei a koe ano te mea e takoto ana.
29 Kei whakatakoto i te kino mo tou hoa, kei te noho hu noa na hoki ia i tou taha.
30 Kei ngangau pokanoa ki te tangata, ki te mea kahore ana mahi kino ki a koe.
31 Kei hae ki te tangata nanakia, kaua hoki e whiriwhiria tetahi o ona ara.
32 He mea whakarihariha hoki te whanoke ki a Ihowa; kei te hunga tika ia tona whakaaro ngaro.
33 He kanga na Ihowa kei roto i te whare o te tangata kino, he mea manaaki ia nana te nohoanga o te hunga tika.
34 He pono ka whakahi ia ki te hunga whakahi, ka puta ia tona atawhai ki te hunga whakaiti.
35 Ka whiwhi te hunga whakaaro nui ki te kororia; he whakama ia te whakanui o nga wairangi.
4 Whakarongo, e aku tamariki, ki te whakaako a te matua, tahuri mai hoki kia matauria ai nga whakaaro mohio.
2 He pai hoki te kupu mohio ka hoatu nei e ahau ki a koutou, kaua taku ture e whakarerea.
3 He tama ano hoki ahau ki toku papa, a he ngawari, he mea kotahi e matenuitia ana e toku whaea.
4 I whakaako ano ia i ahau, i mea ki ahau, Puritia aku kupu e tou ngakau; kia mau ki aku whakahau, a e ora koe.
5 Whaia mou te whakaaro nui, whaia mou te matauranga; kaua e wareware ki tera, kaua hoki e neke atu i nga kupu a toku mangai.
6 Kaua ia e whakarerea, a mana koe e tiaki; arohaina ia, a mana koe e mau ai.
7 Ko te whakaaro nui te tino mea; no reira whaia mau te whakaaro nui; a i ou whiwhinga katoa, kia whiwhi koe ki te matauranga.
8 Whakanuia ia, a mana koe ka kake ai; ka whakahonore ia i a koe ki te awhitia e koe.
9 Ka homai e ia he pare ataahua ki tou mahunga, ka potaea ano koe e ia ki te karauna whakapaipai.
10 Whakarongo, e taku tama, maharatia aku kupu, a he maha nga tau e ora ai koe.
11 He mea whakaako koe naku ki te ara o te whakaaro nui; he mea arahi koe naku i nga ara o te tika.
12 Ka haere koe, e kore ou takahanga e whakakikitia mai; ki te rere koe, e kore koe e tutuki.
13 Kia mau ki te ako, kaua e tukua atu; matapoporetia iho, ko tou oranga hoki ia.
14 Kaua e haere i te ara o te hunga kino, kaua hoki e takahia te huarahi o te hunga he.
15 Anga ke ake, kaua e tika na reira; peka ake i taua ara, haere tonu atu.
16 E kore hoki ratou e moe ki te kore e oti tetahi mahi he ma ratou; riro rawa to ratou moe, ki te kahore tetahi tangata e hinga i a ratou.
17 No te kino hoki te taro e kainga ana e ratou, no te nanakia te waina e inumia ana e ratou.
18 Ko te huarahi ia o te hunga tika, koia ano kei te marama e whiti ana, a ka neke haere tonu ake tona marama, a taea noatia te tino ra.
19 Ko te ara o te hunga kino, me he pouri; e kore ratou e mohio ki te mea i tutuki ai ratou.
20 E taku tama, tahuri ki aku kupu; anga mai tou taringa ki aku korero.
21 Kei kotiti ke enei i ou kanohi; puritia i waenganui o tou ngakau.
22 He oranga enei mo te hunga e kitea ai, he rongoa mo o ratou kikokiko katoa.
23 Kia pau ou mahara ki te tiaki i tou ngakau; no reira hoki nga putanga o te ora.
24 Whakarerea te mangai whanoke, kia matara rawa i a koe nga ngutu tutu.
25 Kia hangai tonu te titiro whakamua a ou kanohi; kia titiro ou kamo ki mua tonu i a koe.
26 Whakatikaia te huarahi o ou waewae, kia u ano hoki ou ara katoa.
27 Kaua e peka ki matau, ki maui; kia anga ke tou waewae i te kino.
5 E taku tama, tahuri ki oki whakaaro nui, kia anga tou taringa ki toku matauranga:
2 Kia u ai koe ki te ngarahu pai, kia mau ai te matauranga i ou ngutu.
3 Ko nga ngutu hoki o te wahine ke, kei te maturuturunga iho o te honikoma, ngawari iho tona mangai i te hinu.
4 He kawa rawa hoki tona mutunga i te taru kawa; he koi, ano he hoari matarua.
5 Ko ona waewae e heke ana ki te mate, mau pu te reinga i ona takahanga;
6 Heoi kahore i kitea e ia te ara totika ki te ora: he kotiti ke ona ara, a kahore ia i te matau.
7 Na reira, e aku tamariki, whakarongo mai ki ahau, kei mahue hoki nga kupu a toku mangai.
8 Kia matara tou ara i a ia, kaua hoki e tata ki te tatau o tona whare;
9 Kei hoatu tou honore ki nga tangata ke, ou tau ki te hunga nanakia:
10 Kei makona nga tangata ke i tou kaha, kei riro ou mauiui ki te whare o te tangata ke;
11 A ka tangi koe i tou whakamutunga, ina poto ou kikokiko me tou tinana.
12 A ka mea, Katae toku kino ki te ako; katae te mauiui o toku ngakau ki te tohutohu!
13 Kihai hoki ahau i whakarongo ki te reo o oku kaiwhakaako, kihai toku taringa i anga ki te hunga e tohutohu ana i ahau.
14 Wahi iti kei nga kino katoa ahau i waenganui o te whakaminenga, o te huihui.
15 Inumia he wai i roto i tau ake rua, me nga wai rere ano i roto i tau ake poka.
16 Kia tohatoha noa atu koia au puna wai, nga awa wai i nga huarahi?
17 Waiho ena mau anake, kauaka ma koutou tahi ko nga tangata ke.
18 Kia manaakitia tau puna wai: kia koa ano koe ki te wahine o tou taitamarikitanga.
19 Kia rite ia ki taua mea ahuareka, ki te hata, ki te mea ataahua ki te anaterope; kia makona koe i ona u i nga wa katoa, kia matenuitia tonutia e koe tona aroha.
20 He aha oti koe, e taku tama, ka matenui ai ki te wahine ke, i awhi ai i te uma o te wahine ke?
21 Kei mua hoki i nga kanohi o Ihowa nga ara o te tangata, a e meinga ana e ia kia papatairite ona ara katoa.
22 Ko ona kino ano hei hopu i te tangata kino, hei taura ona hara e mau ai ia.
23 Ka mate ia, he mea kihai i whakaakona, ka pohehe i te nui o tona wairangi.
6 E taku tama, ki te mea ko tau hei whakakapi mo ta tou hoa, ki te mea kua papaki tou ringa mo te tangata ke,
2 Kua oti koe te mahanga e nga kupu a tou mangai, kua mau koe i nga kupu a tou mangai.
3 Meinga tenei inaianei, e taku tama, kia ora ai koe, he mea hoki kua taka koe ki roto ki te ringa o tou hoa; haere whakaiti i a koe, a ka tohe ki tou hoa.
4 Kei tukua iho te moe ki ou kanohi; kei tunewha ou kamo.
5 Whakaora i a koe ano he anaterope i roto i te ringa o te kaiwhai, ano he manu i roto i te ringa o te kaihopu.
6 Haere ki te popokorua, e te tangata mangere, matakitakina iho ona ara, kia nui ai ou whakaaro:
7 Kahore nei ona kaitohutohu, ona kaitirotiro, ona rangatira,
8 Heoi e mahi kai ana mana i te raumati, e kohikohi ana i te kai mana i te kotinga witi.
9 Kia pehea ake te roa o tau takoto, e te tangata mangere? A hea koe maranga ai i tau moe?
10 Kia iti ake nei te wahi e parangia ai, kia iti ake nei te moe, kia iti ake te kotuinga o nga ringa i a koe e takoto na:
11 Na ka rite ki te kaipahua te putanga mai o te muhore ki a koe, tou rawakore, ano he tangata he patu nei tana.
12 Ko te tangata kahore ona painga, ko te tangata hara, e haereere ana me te mangai tu ke;
13 E whakakini ana ona kanohi, e korero ana ona waewae, e tuhi ana ona maihao;
14 Kei roto te whanoke i tona ngakau, e whakatakoto ana ia i te kino i nga wa katoa; e rui ana ia i te ngangare.
15 Mo reira ka huaki tata te aitua ki a ia; e kore e aha ka whatiia ia, te taea te rongoa.
16 E ono nga mea e kino ana ki a Ihowa; ae ra, e whitu nga mea e whakariharihangia ana e ia:
17 Ko te kanohi whakakake, ko te arero teka, ko nga ringa whakaheke i te toto harakore;
18 He ngakau e whakatakoto ana i nga whakaaro kikino, he waewae e hohoro ana te rere ki te hianga;
19 He kaiwhakaatu teka e korero teka ana, ko te tangata hoki e rui ana i te ngangare ki waenganui i nga tuakana, i nga teina.
20 E taku tama, puritia te whakahau a tou papa, kaua hoki e whakarerea te ture a tou whaea:
21 Kia mau tonu te takai ki tou ngakau, heia ki tou kaki.
22 Ko tou kaiarahi ano tera ina haere koe; mana koe e tiaki ina takoto koe; ka korero mai ano ki a koe; ina ara koe.
23 He rama hoki te whakahau; a he marama te ture; ko nga riringa hoki, e whakaako ana, he ara ki te ora;
24 Hei tiaki i a koe kei he i te wahine kino, i te whakapati a te arero o te wahine ke.
25 Kei hiahia koe ki tona ataahua i roto i tou ngakau; kei mau ano koe i ona kamo.
26 Ko te tukunga iho o te tangata he wahi taro, he mea mo te wahine kairau; ko ta te wahine purema e whai ana ko te wairua utu nui.
27 E taea ranei e te tangata te tango i te ahi ki roto ki tona uma, a e kore ona kakahu e wera?
28 E taea ranei e tetahi te haere i runga i nga waro ratarata, a e kore ona waewae e hunua?
29 Ka pera ano te tangata e haere ana ki te wahine a tona hoa; e kore e kore ka whiua te tangata e pa ana ki a ia.
30 E kore e whakahaweatia e te tangata te tahae, ki te tahaetia e ia he mea e makona ai tona wairua i a hiakai ia.
31 Otiia ki te kitea ia, kia takiwhitu ana e whakautu ai; me homai e ia nga rawa katoa o tona whare.
32 Ko te tangata e puremu ana ki te wahine, kahore ona mohio: ko te tangata e pera ana, kei te whakangaro ia i tona wairua.
33 He kaiakiko, he whakama te wahi mona; e kore ano tona ingoa kino e horoia atu.
34 He riri nui hoki na te tangata te hae; e kore ano e tohungia e ia i te ra rapu utu.
35 E kore ia e manako ki tetahi utu; e kore hoki e tatu tona ngakau, ahakoa he nui au hakari e tapae ai.
7 E taku tama, puritia aku kupu, huna aku whakahau ki roto ki a koe.
2 Puritia aku whakahau, a ka ora; taku ture, ano ko te whatupango o tou kanohi.
3 Herea ki ou maihao; tuhituhia, ko tou ngakau ano hei papa.
4 Ki atu ki te whakaaro nui, He tuahine koe noku; kiia hoki te matauranga ko tou whanaunga wahine:
5 Kia ai enei hei tiaki i a koe kei he i te wahine ke, i te wahine ke, he korero whakapati nei ana.
6 I titiro atu hoki ahau i te matapihi o toku whare i roto i toku whakakahokaho;
7 A i matakitaki ahau i roto i nga kuware, i kite i roto i nga taitama, i tetahi tamaiti kahore rawa he whakaaro,
8 E haere ana i te ara i te wahi tata e piko atu ai ki a ia, a haere ana ia i te ara ki tona whare.
9 I te kakarauritanga, i te ahiahi o te ra, i te titiwhatanga o te po, i te pouri kerekere.
10 Na, kua tutaki tetahi wahine ki a ia, he kakahu puremu tona, he ngakau hianga.
11 He mangai koroki tona, he tohetohe; ko ona waewae, kahore e tau ki tona whare:
12 Inaianei kei nga ara ia, inamata kei nga waharoa, e tauwhanga ana i nga kokinga katoa.
13 Koia i hopukia ai ia e ia, kei te kihi i a ia, a ka mea atu ki a ia, me te whakatoi ano i tona mata,
14 He patunga mo te pai kei ahau; no tenei ra nei ahau i whakamana ai i aku kupu taurangi;
15 Koia ahau i haere mai ai ki te whakatau i a koe, ki te ata rapu i tou mata, a ka kitea nei koe e ahau.
16 Ko toku moenga kua horahia e ahau, whakapaipai rawa ki te kaitaka, ki nga kakahu purepure no te rinena o Ihipa.
17 Kua ruia e ahau toku moenga ki nga mea whakakakara, ki te maira, ki te aroe, ki te hinamona.
18 Haere mai, kia whaowhina taua ki te aroha, a ao noa; kia ora o taua ngakau i te aroha.
19 Kahore hoki taku tane i te whare: kua riro ia, he haere tawhiti:
20 I maua atu e ia he putea moni i tona ringa; ka hoki mai ano ia i te kowhititanga o te marama.
21 He maha no ana korero whakawai, riro ana ia i a ia ki tana; na te whakapati a ona ngutu ka kumea atu ia e ia.
22 Haere tonu ia i muri i a ia, ano he kau e haere ana kia patua, he kuware ranei e haere ana ki nga rakau here waewae e whiua ai te he;
23 A tu noa te tao ki tona ate puta rawa; rite tonu ia ki te manu e hohoro ana ki te mahanga, te mohio he matenga tera mona.
24 No reira, e aku tamariki, whakarongo ki ahau, maharatia nga kupu a toku mangai.
25 Kei peau ke tou ngakau ki ona ara, kei kotiti ke ki ona huarahi.
26 He tokomaha hoki nga tangata i tu, i hinga i a ia, ae ra, he ope nui rawa tana i patu ai.
27 He huarahi tona whare ki te reinga, e anga ana ki raro ki nga ruma o te mate.